یکسال پیش و در چنین روزهایی «برجام» یا همان برنامه جامع اقدام مشترک میان دولت رئیس‌جمهور روحانی و کشورهای ۱+۵ منعقد شد.

توافقی که به محض آن رسانه‌های نزدیک به دولت اعلام کردند که مردم باید تا «۱۸۰ روز دیگر» نیز منتظر اتفاقات خاص و دستاوردهای برجام بمانند و بعد دیگر تمام…

۱۸۰ روزی که البته افکار عمومی قبل از آن وعده «۱۰۰ روزه» را هم از سر گذرانده بودند و سخنان دیگری نظیر «با تماس تلفنی روحانی و اوباما از میزان تورم مواد غذایی کاسته شد» و یا «از رکود عبور کرده‌ایم» را نیز شنیده بودند.

آن ۱۸۰ روز هم طی شد و برجام در دیماه سال ۹۴ وارد فرایند اجرایی خود شد اما گویا خط ممتد وعده‌ها قرار نبود به ایستگاه خود برسد.

رئیس‌جمهور روحانی در اواخر فروردین ماه امسال و در سفر به سمنان در واکنش به انتقادات از برجام گفته بود:

«۳ ماه از برجام گذشته، برخی فکر می‌کنند که ۳۰ سال گذشته است؛ ببینید در مدت ۳ ماه چه گشایش‌های فراوانی ایجاد شده است.»[۱]

از آن ۳ ماه که بعد از ۱۸۰ روزِ وعده داده شده، سر رسیده بود هم ۳ ماه دیگر گذشت و هنوز خبری از دستاوردهای برجام برای مردم نیست و تحریم‌ها هم لغو نشده‌اند.

اکنون اما اتفاقات دیگری پیرامون برجام در شُرُف وقوع است…

*پس گرفتن وعده‌ها و پارادوکس به جای دستاوردهای برجام

در کنار معضل بی‌دستاوردی که دامن برجام را گرفته است اما افکار عمومی ایران در روزهای اخیر شاهد پس گرفتن وعده‌ها و برخی تناقضات در لابه‌لای اظهارات مقامات مدخل در امر برجام بوده‌اند.

پس‌گرفتن‌ها و تناقضاتی که گویی با هیچ ابزاری نمی‌شود آنها را از دید مردم پنهان کرد. و البته جواب درخوری هم فعلاً برای آنها وجود ندارد و ارائه نشده است.

در روزهای اخیر و در موعد یکسالگی برجام، «سیدعباس عراقچی» و «حمید بعیدی‌نژاد» که هر دو از چهره‌های شاخص تیم مذاکره‌کننده دولت هستند، اظهاراتی را در رسانه‌ها بیان کرده‌اند که موارد اشکال در آنها کم نیستند و مشخص نیست که پاسخ اینهمه وارونگی را نیز چه کسی باید بدهد و مسئول کیست؟!

اظهارات این دو نفر و تناقضات درون آنها تا آن اندازه مهم هستند که نگاهی دقیق‌تر به آنها ضروری می‌نماید.

*دولت، مسئولیت این تناقضات را می‌پذیرد؟!

در گام اول به اظهارات عباس عراقچی در تلویزیون می‌پردازیم:

اما او دوشنبه شب گذشته در رسانه ملی چه گفت که رنگ این تناقض‌ها پررنگ‌تر شد؟! [۲]

۱_ وی در بخشی از اظهاراتش و در پاسخ به چرایی وجود همچنان تحریم‌ها گفته است: «از اول هم قرار نبود تحریم‌های غیر هسته‌ای لغو بشود و حتی در سند ژنو هم نوشته شده تحریم‌های مرتبط با هسته‌ای. چون ما در مورد هسته‌ای مذاکره می‌کردیم».

این صحبت‌ها در حالی است که رئیس‌جمهور روحانی از روز اول طرح مفهوم ضرورت رابطه با غرب برای حل مشکلات! صراحتاً مبحث «تمام تحریم‌ها» و «همه‌ی تحریم‌ها» را مورد اشاره قرار داد. آنهم نه یک بار که چندین مرتبه…

آقای روحانی، یکسال قبل و در روز اعلام توافق برجام، در مقابل افکار عمومی گفته بود: «امروز به ملت شریف ایران اعلام می‌کنم تمام تحریم‌ها حتی تحریم‌های موشکی، تسلیحاتی و اشاعه‌ای به صورتی که در قطعنامه بوده لغو می‌شود».[۳]

رئیس‌جمهور روحانی همچنین ۱۶ ماه قبل، یعنی در روزهای حوالی توافق لوزان نیز اظهار کرده بود: «ما هیچ توافقی را امضا نخواهیم کرد مگر اینکه در روز اول اجرای توافق تمامی تحریم‌ها فوراً لغو شود».[۴]

روحانی، چند روز قبل از آن و در ۱۴ فروردین ۹۴ نیز در گفت‌وگو با رسانه ملی تصریح کرده بود: «در گام دوم، ما هم حفظ حقوق هسته‌ای را داریم، هم رفع تحریم‌ها و هم تعامل سازنده با جهان؛ در توافق پیشِ‌رو که گام سوم خواهد بود که تا تیرماه(۹۴) خواهد بود؛ گام چهارم نیز گام اجرای توافقات نهایی (در دیماه ۹۴) است. طبق این چارچوب همه تحریم‌ها چه مالی، اقتصادی و بانکی در همان روز اجرای توافق لغو خواهد شد».[۵]

۲_ عباس عراقچی همچنین می‌گوید:

«۳۲ تن آب سنگین به آمریکا فروختند و پولش را دریافت کردند و آب سنگین را تحویل دادند.»

در مقابل این اظهارات، اما صحبت‌های علی‌اکبر صالحی، رئیس سازمان انرژی اتمی و دیگر مقام مذاکره‌کننده دولت یازدهم با کشورهای ۱+۵ قرار دارد که سه روز قبل از صحبت‌های عراقچی، درباره فروش ۳۲ تن آب سنگین به آمریکا گفته بود:

«این اقدام به خاطر دستبرد ۲ میلیارد دلار از ایران، به انتقال پول آن منوط شد که اول پول را بگیریم و بعد آب سنگین را بفروشیم».[۶]

این در حالی است که یک مقام آمریکایی نیز اظهارات عراقچی مبنی بر ردّ و بدل شدن آب سنگین را تأیید کرده است اما در میانه‌ی این سه ضلعی همچنان تناقضی فاحش وجود دارد که صحبت‌های صالحی بر آنها صحّه می‌گذارد.

۳_ رئیس ستاد پیگیری اجرای برجام در همین صحبت‌ها همچنین پیرامون شروط ۹‌ گانه مقام معظم رهبری درباره برجام، می‌گوید:

«برخی (شروط) مربوط به حین اجرای برجام می‌شود که آنها نیز مدنظر است، یکی از الزامات ایشان این است که هر تحریم جدید از سوی آمریکا اعمال شود ولو غیرهسته‌ای باشد از نظر ما نقض برجام است. مواردی اگر باشد ما به عنوان وزارت خارجه به هیأت نظارت بر برجام گزارش می‌دهیم. این هیأت تصمیم می‌گیرد که نقض هست یا نه و آیا نقض فاحش است یا نه. ما به عنوان وزارت خارجه و ستاد نظارت بر برجام ما دقیقا رصد می‌کنیم و گزارش می‌دهیم. تصمیم‌گیری با هیأت نظارت است».

این اظهارات عراقچی نیز با تناقضات آشکاری مواجه است.

در وهله اول، این شخص عراقچی بود که مدتی قبل در یک مصاحبه دیگر در رسانه ملی صراحتاً عنوان داشت که برجام بر اساس متن حقوقی خود نقض نشده است اما بر اساس شروط رهبر انقلاب نقض شده است. [۷]

مسئله لاینحلّ دیگری که در صحبت‌های عراقچی وجود دارد این است که گویا برای ستاد برجامیان مقوله «نقض» بر دو نوع است و به دو حالت «نقض» و «نقض آشکار» منقسم می‌شود.

برای هر ذهن آگاهی این مسئله یک امر بدیهیست که هنگامی که چند نفر معتقد باشند مقوله «نقض» هم به شعوبی تقسیم می‌شود؛ علی‌القاعده می‌توانند از کانال‌هایی مسیر حرکت خود را ادامه دهند که هیچگاه از نظر آنها نقضی رخ نداده است.

اظهارات عراقچی درباره تفاوت‌های نقض، همچنین بصورت دیگری در صحبت‌های اخیر حمید بعیدی‌نژاد، دیگر عضو مذاکره‌کننده تیم هسته‌ای دولت آقای روحانی نیز هویدا شد.

بعیدی‌نژاد به خبرنگار فارس گفته بود: نباید این تصور را داشته باشیم که هر بدعهدی به نقض برجام منجر می‌شود.[۸]

۴_ عضو ارشد تیم مذاکره‌کننده دولت یازدهم در جای‌جای این صحبت‌های خود به دشمنی‌ها، بدعهدی‌ها و مانع‌تراشی‌های آمریکا اشاره و اینطور تصریح می‌کند که مذاکره ما صرفاً در باب پرونده هسته‌ای بوده و برای همین نباید از دشمنی‌های آمریکا تعجب کنیم.

او می‌گوید: «باید فرض را بر این بگذاریم که کماکان با دشمنی طرف هستیم که از هر فرصتی استفاده می‌کند و تا زمانی که جمهوری اسلامی ایران جمهوری اسلامی ایران است و آمریکا، آمریکا این شیطنت‌ها، بدجنسی‌ها وجود دارد» و «با برجام دشمنی آمریکا با ایران به پایان نرسیده است».

شاید بتوان گفت که اصلی‌ترین قسمت «وارونِگی» در سخنان عراقچی همین صحبت‌ها باشد.

اتفاقاً برجام پیش از آنکه برنامه جامع اقدام مشترک باشد نام دیگری داشت و آن «توافق نهایی» بود.

توافقی نهایی که می‌بایست رافع بیت‌الغزل اظهارات مذاکراتی رئیس‌جمهور روحانی یعنی «سوء تفاهم» با برخی کشورهای دنیا باشد.

آیا معنای رفع سوء تفاهمی که آقای روحانی علی‌الدوام بر آن تأکید داشت و در ورای آن قرار بود تمام مشکلات حل شود همین بود؟![۹]

چرا نتیجه صحبت‌های رئیس جمهور دولت یازدهم مبنی بر اینکه «زبان جامعه بشری امروزین، باید زبان تفاهم و تکریم باشد»[۱۰] این شده است که برجام هیچ عایدی خاصی ندارد و نه تنها دشمنی‌های غرب و آمریکا با مردم ایران بیشتر شده بلکه اعوان و انصاری نظیر یک دادگاه آمریکایی و خرده کشورهایی مثل کانادا و عربستان سعودی هم پیدا کرده است؟!

*سخنان بعیدی‌نژاد و سؤالات بی‌پاسخ

گام دوم این گزارش مربوط به سؤالاتی جدیست که از مصاحبه مطبوعاتی اخیر «حمید بعیدی‌نژاد» در خبرگزاری فارس[۱۱] به هر ذهنی متبادر می‌شود.

۵_ او در صحبت‌های خود گفته است: «برجام یک تفاهم اقتصادی و تجاری نیست؛ نباید نگاه ما به برجام نگاه به یک تفاهم تجاری باشد؛ انتظارات از برجام باید واقعی باشد».

این صحبت‌های بعیدی‌نژاد در حالی است که اثباتاً، مزاج تمام وعده‌های دولت یازدهم درباره برجام و پسابرجام چیزی غیر از اقتصاد و تجارت نبود.

ضمن اینکه به گواه برخی وعده‌ها مثل «اشتغال» و «سکوی پرش اقتصادی بودن برجام» و به گواه بند ششم از نامه سرگشاده ۴ وزیر کابینه به روحانی در تابستان ۹۴[۱۲]، وعده‌های برجام برای مردم هیچ معنایی غیر «ارزانی»، «لغو تمام تحریم‌ها» و «تسهیل ملموس» نداشته است.

بعیدی‌نژاد مدتی قبل نیز طی یادداشتی در صفحه اجتماعی خود درباره برجام گفته بود: مگر همه چیز پول است؟!

۶_ وی در بخش دیگری از اظهارات خود بیان می‌کند: «از هیچ خط قرمزی در مذاکرات عبور نشده است».

این اظهارات اما با سخنان مقام معظم رهبری و اشاره ایشان به عبور تیم مذاکره‌کننده از برخی خطوط قرمز در تناقض جدی قرار دارد.

معظم‌له در سخنرانی ابتدای امسال خود در حرم مطهر رضوی فرمودند: «وزیر خارجه‌ی محترم ما در مواردی به بنده گفت که ما مثلاً اینجا را یا این خطّ قرمز را دیگر نتوانستیم حفظ کنیم».[۱۳]

۷_ بعیدی‌نژاد در همین مصاحبه گفته است: «شروط رهبری نعل به نعل اجرا می‌شود».

منظور او شروط ۹ گانه رهبر انقلاب درباره برجام است که بصورت سرگشاده به رئیس‌جمهور روحانی و دولت ابلاغ شد.

شروطی که البته همانطور که پیش از این گفتیم، عباس عراقچی رسماً و در رسانه ملی بر نقض شدن آنها صحّه گذاشته است.

و البته جدای از عراقچی، اخبار موجود و اظهار نظر کارشناسان امر نیز بیانگر نقض آنهاست.

۸_ این عضو ارشد مذاکره‌کننده دولت یازدهم در خلال صحبت‌های خود گفته است: «نباید این تصور را داشته باشیم که هر بدعهدی به نقض برجام منجر می‌شود».

متأسفانه همانگونه که در صحبت‌های آقای عراقچی هم این معنا را مورد اشاره قرار دادیم، گویا مذاکره‌ کنندگان دولت به «انشعاب معنای نقض» معتقدند و همانطور که علناً هم اظهار کرده‌اند، قائل به فرق میان بدعهدی، نقض و نقض آشکار هستند.

بدیهیست که در چنین حالتی می‌توان اینطور متصوّر بود که برجام هیچگاه از سوی آقایان مورد نقض قرار نخواهد گرفت.

*این تناقضات و فرض نامیرایی برجام

این تناقض‌های مکرر و این تغییر در مبانی وعده‌ها چه فرجامی خواهد یافت؟!

یا شاید بهتر باشد بگوییم چه فرجامی را برای دولت یازدهم رقم خواهد زد؟!

گزاره یقینی آنست که چنینی مواردی هرگز از چشم مردم دور نمی‌ماند و جدای از آن، این حقیقت را نیز بیشتر در مقابل چشم همه نمایان می‌سازد که فرض نامیرایی برجام با توجه به این تناقضات و فرایند رنگ‌باختن وعده‌ها، چندان هم فرض درستی نیست.

افکار عمومی همچنان منتظر پاسخ هستند…

پی نوشت:

۱_ http://www.tasnimnews.com/fa/news/1395/01/31/1052663

۲_ http://farsnews.com/newstext.php?nn=13950421001625

۳_ http://www.farsnews.com/newstext.php?nn=13940423000549

۴_ http://www.entekhab.ir/fa/news/198169

۵_ http://www.tasnimnews.com/fa/news/1394/01/14/699932

۶_ http://www.mehrnews.com/news/3708314

۷_ http://kayhan.ir/fa/news/71412

۸_ http://www.farsnews.com/newstext.php?nn=13950423000242

۹_ http://president.ir/fa/76238

۱۰_ http://www.mashreghnews.ir/fa/news/248524

۱۱_ http://www.farsnews.com/newstext.php?nn=13950423000242

۱۲_ http://www.mehrnews.com/news/2930894

۱۳_ http://farsi.khamenei.ir/speech-content?id=32695

*تهیه شده در میز تحلیل سیاسی خبرگزاری فارس